Wat projecten kunnen leren van Common Ground
open source publieke sector common ground
15 januari 2025
Oorspronkelijk gepubliceerd op Opensourcewerken
In een eerder artikel over gegevensboekhouding schreef ik over wat voor lessen ik uit dat project meeneem naar een volgend project. Reflecterend stelde ik mezelf de vraag: hoe kunnen publieke projecten effectiever samenwerken? Het Common Ground-model biedt hiervoor een interessante opzet. Daarbij is het wel belangrijk een paar valkuilen te vermijden.
Open samenwerking en open innovatie
Voor complexe projecten waarin een breed scala aan partijen samenwerken richting een gezamenlijk doel is open samenwerking en open innovatie een krachtige aanpak. Het idee is simpel: als iedereen op een proactieve, open manier werkt aan eigen innovatieve toepassingen en experimenten, is het eenvoudig om te hergebruiken, samenwerking op te zoeken en op elkaars werk voort te borduren. Zo ontstaat een centrale, open basis van (de facto) standaarden en code bases, zonder de bottleneck van centrale sturing.
Als iedereen op een proactieve, open manier werkt aan eigen innovatieve toepassingen en experimenten, is het eenvoudig om te hergebruiken, samenwerking op te zoeken en op elkaars werk voort te borduren.
De kracht van deze aanpak ligt in de combinatie van lokale autonomie en gezamenlijke ontwikkeling. Iedereen kan werken aan wat voor hem of haar prioriteit heeft. Door gebruikte informatiemodellen en tools laagdrempelig te delen, kan een vorm van convergentie ontstaan. De facto standaarden kunnen vervolgens later worden geformaliseerd waar nodig, bijvoorbeeld in architectuur of beleid.
Wat deze aanpak voorkómt, is een situatie waarin innovatie wordt beperkt door top-down controle. Het lijkt sterk op wat we kennen uit de open source-wereld, waar snelle iteraties en diversiteit in aanpak leiden tot organische groei van tools en standaarden. Het is een manier van werken die energie volgt, niet oplegt.
Wat Common Ground laat zien
Common Ground laat zien hoe samenwerking op deze manier georganiseerd kan worden. De architectuur-principes, zoals de scheiding van data en applicaties en modulaire code bases, zorgen voor ruimte voor flexibiliteit en snelle ontwikkeling.
Gemeentes en andere partijen kunnen hun eigen systemen kiezen en ontwikkelen, terwijl ze aangehaakt blijven in de community en de de facto-afspraken over standaarden, zodat dit bijdraagt aan het grotere geheel. Het model maakt schaalbare samenwerking mogelijk zonder dat partijen het gevoel krijgen in een wachtrij te moeten staan.
Uit de diversiteit aan oplossingen kunnen herbruikbare componenten en diensten worden gedestilleerd en doorontwikkeld. Op die manier kan een gedeelde basis ontstaan die weer positief bijdraagt aan convergentie en snelheid van ontwikkelen.
Balans vinden: standaardisatie en flexibiliteit
Toch zie je ook wel uitdagingen bij Common Ground. Het vinden van de juiste balans tussen standaardisatie en flexibiliteit is cruciaal. Standaarden moeten ontstaan door samenwerking en convergentie. Toch is er soms de neiging tot vroegtijdige formalisering of een top-down aanpak, die dwars door het opgebouwde momentum heen kan varen. Wanneer standaarden te vroeg worden vastgelegd of te dwingend worden opgelegd, kan dit de innovatie verstikken en partijen wegduwen die er goede, maar misschien net andere ideeën op nahouden.
Het vinden van de juiste balans tussen standaardisatie en flexibiliteit is cruciaal. Standaarden moeten ontstaan door samenwerking en convergentie.
Hetzelfde geldt voor software. Als een bepaalde oplossing wordt gepresenteerd als “de standaard” voordat deze daadwerkelijk breed is gedragen, ontstaat het risico dat de ontwikkeling van die oplossing zelf een bottleneck wordt, zowel voor innovatie als voor implementatie. Dit kan juist in de weg staan van gezamenlijke innovatie en zelfs de geloofwaardigheid van het hele programma in gevaar brengen.
De weg vooruit: faciliteren, niet forceren
Wat kunnen publieke projecten leren van deze aanpak? De focus moet liggen op het faciliteren van samenwerking, niet op het forceren van uniforme oplossingen. En standaarden en tools te zien als hulpmiddelen die samenwerking mogelijk maken, niet als doelen op zich. Dat betekent:
-
Autonomie respecteren: Laat partijen zelf bepalen welke problemen zij als eerste willen aanpakken en volg de energie die daaruit voortkomt.
-
Standaarden door samenwerking: Zorg dat standaarden en informatiemodellen ontstaan door praktijkervaring en convergentie, niet door vroegtijdige formalisering.
-
Innovatie stimuleren: Zorg voor overzicht, spot kansen voor hergebruik en samenwerking, en faciliteer dit actief, zonder partijen te dwingen mee te doen.
Door deze aanpak te volgen, bouwen we aan een ecosysteem waarin iedereen kan bijdragen op zijn eigen manier, terwijl we gezamenlijk profiteren van de kracht van samenwerking.
Reflectie en vooruitblik
Terugkijkend op mijn ervaring met bijvoorbeeld algoritmeregister en gegevensboekhouding, zie ik kansen om deze principes in de toekomst breder toe te passen. Door te focussen op samenwerking en gedeelde, bottom-up standaardisatie, kunnen we meer betrokkenheid en creativiteit stimuleren. Dit betekent vooruitkijken, kansen zien, experimenteren en behouden wat werkt, in plaats van blijven hangen in wat al dan niet goed is.
Tot slot
Publieke projecten hebben vaak de neiging om top-down te denken, waardoor ze zichzelf soms onbedoeld vastzetten. Common Ground laat zien dat er een alternatief is: een toekomst waarin innovatie ontstaat door samenwerking, energie, en convergentie. Als we die lessen toepassen, kunnen we bouwen aan projecten die niet alleen efficiënter zijn, maar ook inclusiever en toekomstbestendig.
Andere aantekenignen
Designathon Feedback Overheid
10 november 2023
Donderdag 9 en vrijdag 10 november 2023 was er de Hackathon/Designathon "Feedback Overheid" bij Waag en Datalab Amsterdam. Ons team van 4 designers, "FB&4th" (Feedback and Forth), werkte aan het concept "De Feedbak".
Het gevaar van priming
25 januari 2021
Zojuist een erg interessante sessie gehad over de mogelijkheid om een "algoritmeregister" te introduceren. Iedereen heeft daar wel iets van een beeld bij, maar bij nadere verkenning blijkt al snel: wat zit er nou eigenlijk in een "register", en wat valt er eigenlijk allemaal onder de noemer "algoritmes". Op die manier wordt het verzinnen van een oplossing een soort taalfilosofische exercitie.
Interview over Gegevensboekhouding
10 september 2024
Uiteenlopende wensen en verwachtingen vertalen naar een duidelijk concept voor "Gegevensboekhouding"